Παιχνίδι
Ένα συνώνυμο της διασκέδασης αλλά και η πιο δημιουργική απασχόληση του παιδιού. Παίζει και μαθαίνει. Γνωρίζει τον κόσμο μέσα από την ανακάλυψη. Μέχρι πριν από λίγο καιρό έπαιρνε ένα αντικείμενο και το έβαζε στο στόμα για να το γνωρίσει, τώρα προσπαθεί να ανακαλύψει τι να το κάνει. Εξερευνά, πειραματίζεται, περιεργάζεται με τα δάχτυλα. Είναι ένας επιστήμονας και μαθαίνει τους κανόνες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των πραγμάτων. Είναι αγρότης, ιδιοκτήτης της φάρμας με τα ζώα, ζωγράφος με τις μπογιές, γιατρός, νταλικέρης, πυροσβέστης, μουσικός. Κάθε φορά που καταφέρνει να βάλει και το τελευταίο κομμάτι του παζλ στη σωστή θέση το προσωπάκι του φωτίζεται με ένα χαμόγελο ευτυχίας.
Όμως την ώρα του παιχνιδιού πάνω από όλα, είναι ο εαυτός του. Χωρίς τους ενοχλητικούς ενήλικους να του λένε τι πρέπει να κάνει, να το καθοδηγούν, να του υποδεικνύουν και να του απαγορεύουν, είναι ελεύθερο να κάνει τις δικές του επιλογές, να θεσμοθετήσει νόμους και κανόνες.
Σιγά – σιγά αλλάζει. Από αδύναμο πλασματάκι μεταμορφώνεται σε κυρίαρχο του παιχνιδιού. Με το παιχνίδι μπορεί να κάνει τα πάντα. Χτίζει πύργους, ταΐζει το «μωράκι» του, «μαγειρεύει», οδηγεί αεροπλάνα και νταλίκες, παίρνει μια μικρή γεύση από διάφορες διαδικασίες και σκηνές της ζωής. Μέσα από το παιχνίδι μπορεί ακόμη να εκφράσει τα συναισθήματά του, τους φόβους, το θυμό, τη λύπη, την αγωνία, τη χαρά του, ενώ αναπτύσσει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του, εξελίσσεται γλωσσικά και νοητικά.
Μετά τον 1 χρόνο αυξάνουν οι ικανότητές του, μαθαίνει να παίζει με πιο σύνθετες κινήσεις. Χειρίζεται πλέον τα παιχνίδια του με μεγαλύτερη σιγουριά και επιδεξιότητα και η επιτυχία αυτή του προσφέρει ένα μοναδικό αίσθημα αυτοεκτίμησης. Έφτασε όμως η ώρα να χρησιμοποιήσει και άλλα παιχνίδια.
Παιχνίδια με σχήματα
Τρίγωνα, τετράγωνα, κύκλοι, ρόμβοι, εξάγωνα: καθένα μπαίνει στο κουτί μέσα από μια συγκεκριμένη τρύπα και το παιδάκι μαθαίνει έτσι να ταιριάζει τα σχήματα μεταξύ τους.
Παζλ
Ξεκινάει με τα ξύλινα παζλ που έχουν και λαβή για να τα πιάνει βάζοντάς τα πιο εύκολα στη θέση τους, ενώ στο τέλος περίπου του δεύτερου χρόνου θα μπορεί να συμπληρώσει ένα παζλ που αποτελείται από μία εικόνα και έχει τέσσερα ή πέντε κομμάτια.
Παιχνίδια ρόλων και φαντασίας
Oι κούκλες, τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, τα φορτηγά, οι μπουλντόζες, οι φάρμες με ζώα, τα κουζινικά και τα υδραυλικά-μινιατούρες διευρύνουν το ενδιαφέρον του παιδιού για τον κόσμο των «μεγάλων».
Στην αρχή απλώς τοποθετεί τα παιχνιδάκια του στη σειρά, το ένα δίπλα στο άλλο. Σταδιακά όμως θα αρχίσει να τα ταξινομεί σε ομάδες, θα φαντάζεται καταστάσεις, θα προσποιείται συμπεριφορές, θα δημιουργεί καταστροφές. Βάζοντας πολύχρωμους κρίκους μέσα σε ένα ψηλό ραβδί, πρώτα το μεγαλύτερο και στο τέλος το μικρότερο, ο μικρός εξερευνητής γνωρίζει την έννοια του μεγέθους. Χτίζει. πύργους, φτιάχνει κατασκευές.
Παιχνίδια κίνησης
Τσουλήθρες, τραμπάλες, κούνιες, τρεξίματα, σκαρφαλώματα και το πρώτο ποδηλατάκι. Το παιδί σας ξεδίνει μέσα από τη σωματική άσκηση, ηρεμεί, αποκτά την αίσθηση της δύναμης και της ελευθερίας και χρησιμοποιεί όλο το σώμα του μέχρι να μάθει να το ελέγχει.
Παιχνίδια της φύσης
Σαν μικρός φυσιολάτρης ανακαλύπτει και πειραματίζεται με οτιδήποτε βρει μπροστά του: με το σαλιγκάρι που έχει κολλήσει στον τοίχο, με το μυρμηγκάκι που προσπαθεί να του ξεφύγει, με τα λουλουδάκια, με το χώμα, τις πέτρες, τα κοχύλια, όλα αυτά τα γοητευτικά σχήματα, τα πρωτόγνωρα υλικά και χρώματα. Περισσότερο από όλα, όμως, τον γοητεύει το υγρό στοιχείο, σε όλες τις μορφές: στην μπανιέρα ή σε ένα μπολάκι, στο ποτιστήρι ή στο σιντριβάνι, η θάλασσα, η βροχή, το χιόνι ακόμη και σ’ ένα μπολάκι.
Κούκλες και μαλακά παιχνίδια
Τα παιχνίδια αυτά το βοηθούν να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του. Αν η μαμά το μάλωσε πριν από λίγο, θα βάλει τις φωνές στο αρκούδι του -πάντα με αγάπη και αυστηρότητα, όμως, σαν τη μανούλα. Αν φοβάται το γιατρό, θα κάνει ένα εμβόλιο στην κούκλα, ενώ αν προηγήθηκε μια διαμάχη πάνω από το πιάτο, θα πιέσει τον Μίκυ να φάει όλο του το φαγάκι. Είναι ο αρχηγός σε ένα μικρόκοσμο που αναπαριστά τη ζωή του.. Είναι πολύ απασχολημένο, δουλεύει σκληρά, αλλά δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνο του. Χρειάζεται κάποιον που θα του εξασφαλίσει το χώρο, τα υλικά, την ανεξαρτησία και το χρόνο για να δουλέψει όπως θέλει και όταν θέλει. Αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος σας. Σαν καλός υπαρχηγός στο πλευρό του μικρού αρχηγού πρέπει να του δώσετε ένα χώρο δικό του (ο οποίος θα βρίσκεται όμως κοντά σε εσάς) και να του προμηθεύσετε τα απαραίτητα υλικά, πάντοτε ασφαλή, κατάλληλα για την ηλικία του και άρτια ώστε να μη λείπουν κομμάτια ούτε να υπάρχει κάτι σπασμένο.
Κυρίως, όμως, πρέπει να του χαρίσετε το χρόνο σας. Αυτό ίσως είναι το πιο δύσκολο μέρος της ιστορίας. Θέλει να είναι μαζί σας, για να του συμπαραστέκεστε και όχι για να παρεμβαίνετε ή για να του λέτε τι να κάνει. Το παιχνίδι είναι φαντασία, πείραμα, ανακάλυψη. Αν κάνετε το λάθος να του δείχνετε ποιος είναι ο σωστός τρόπος, η κατάλληλη απάντηση, η ζητούμενη λύση, χαλάτε όλη την ομορφιά του παιχνιδιού. Συνεπώς, ξεχάστε την καθημερινότητα με τα προβλήματα και τις έννοιες της, καθίστε στο πάτωμα και χαρίστε στο μικρούλι σας την πλήρη και αδιάσπαστη προσοχή σας.
Για παιδιά που διανύουν τον 1o χρόνο της ζωής τους
Επιλέξτε παιχνίδια, που ασκούν την όραση και την ακοή. Παιχνίδια με έντονα χρώματα και ήχους, όπως κουδουνίστρες με ήχο, πολύχρωμα μόμπιλ που θα κρεμάσετε στην κούνια του, ένα καθρεφτάκι που θα επιτρέψει ποικίλες αντανακλάσεις, πάνινες μπάλες, μαλακά κουκλάκια, μουσικούς μελωδούς. Μετά τον 6 μήνα, τα παιδιά έχουν συνήθως αρχίσει να αποκτούν, σταδιακά, τον έλεγχο του σώματός τους. Μπορούν έτσι να ανασηκώνονται, να μπουσουλούν και σύντομα αρχίζουν τα πρώτα τους βηματάκια. Προσθέστε λοιπόν στα προς επιλογήν σας παιχνίδια τους μαλακούς κύβους και τα λαστιχένια λούτρινα παιχνίδια, για να κάνετε το μπάνιο του περισσότερο ευχάριστο.
Απ΄ τον 1o έως τον 3o χρόνο της ζωής τους
Οι μικροί μας φίλοι αναλαμβάνουν ρόλο μικρών εξερευνητών: τρυπώνουν και εξετάζουν κάθε γωνιά του σπιτιού, ανακατεύουν όλα όσα συναντούν στο πέρασμά τους. Κατάλληλα γι’ αυτές τις ηλικίες είναι τα τουβλάκια, οι κύβοι (και οι ξύλινοι τώρα πλέον) τα απλά συναρμολογούμενα – κατασκευές (χωρίς μικρά αποσπώμενα κομμάτια, για ν’ αποφύγετε τον κίνδυνο του πνιγμού), τα απλά μεγάλα παζλ και τα παζλ με ξύλινες λαβές. Ακόμη ενδιαφέρον έχουν τα παιχνίδια με τα οποία το παιδί μπορεί να μιμηθεί και να αναπαραστήσει σκηνές της καθημερινής ζωής (π.χ τα κουζινικά και το κουκλόσπιτο). Σκεφτείτε παράλληλα τα αυτοκινητάκια, τα τρενάκια (προσέξτε να μην έχουν επικίνδυνες αιχμές), τη μπάλα (για να μάθει να την σπρώχνει αλλά και να την πετά), αλλά και τις μπογιές και τα χαρτιά για να ζωγραφίζει, καθώς τα μικρά χοντρά χρωματιστά βιβλία (μην ξεχνάτε ότι οι καλές συνήθειες αποκτούνται σε μικρή ηλικία). Τέλος το πατροπαράδοτο κουνιστό αλογάκι ή ένα ποδήλατο με βοηθητικές ρόδες θα ξετρελάνουν σίγουρα το μικρό που θα τα αποκτήσει.
Από τον 3o έως τον 5ο χρόνο
Οι περισσότερες από τις ασχολίες των παιδιών αφορούν, κυρίως, τα χεράκια τους. Χαρίστε τους λοιπόν πολλά μπλοκ ζωγραφικής και πολλά χρώματα (χοντρούς μαρκαδόρους, δακτυλομπογιές κλπ), πολύχρωμες πλαστελίνες και άλλα παιχνίδια με συναφή υλικά για περαιτέρω δημιουργίες. Ακόμη σ’ αυτήν την ηλικία ενδιαφέρουν τα παιδιά παιχνίδια ενσάρκωσης ρόλων, όπως το μανάβικο ή το κουκλοθέατρο. Χρήσιμο θα ήταν τέλος, ένα παιδικό μουσικό όργανο. Ποιος ξέρει, ίσως είμαστε εμείς αυτοί που θα αναδείξουμε ένα νέο μουσικό ταλέντο.
Από τον 5 χρόνο και μετά το παιδί έχει ήδη μεγαλώσει αρκετά, κατανοεί περισσότερες έννοιες, έχει αναπτύξει σημαντικές δεξιότητες αλλά και ενδιαφέρον για κοινωνικές συναναστροφές. Επόμενο, λοιπόν είναι να αυξάνονται οι απαιτήσεις του και στα παιχνίδια. Κατάλληλα γι’ αυτήν την ηλικία είναι τα επιτραπέζια, οι πολύπλοκες κατασκευές, τα εργαστήρια με πολλές δραστηριότητες, όπου τα παιδιά δημιουργούν τις δικές τους χειροτεχνίες, και τα παιχνίδια μνήμης και ανάπτυξης του χρονικού προσανατολισμού (μέρες, μήνες κλπ).
Τα εκπαιδευτικά παιχνίδια:
Yπάρχουν παιχνίδια ειδικά σχεδιασμένα για να διδάξουν στο παιδί βασικές έννοιες, όπως ζώα, χρώματα, σχήματα, επαγγέλματα κλπ. Ωστόσο, υλικό για τις έννοιες αυτές μπορείτε και εσείς να φτιάξετε και να προμηθεύσετε τα παιδιά σας. Μαζέψτε από βιβλία και περιοδικά εικόνες με ζώα και τους τόπους κατοικίας τους, ηχογραφήστε μια κασέτα με τις φωνές τους, και να μάθετε στο παιδί να τα διακρίνει. Δώστε του κάρτες ή τουβλάκια με χρώματα για να τα ονομάσει (ξεκινώντας από τα βασικά: κόκκινο – κίτρινο – μπλε – πράσινο), να τα διαχωρίσει, (κάνοντας πύργους με τουβλάκια με διαφορετικούς χρωματισμούς), ή να τα αντιστοιχίσει ( κόκκινο στο κόκκινο). Το ίδιο μπορείτε να κάνετε και με τα σχήματα (κύκλο – τρίγωνο – τετράγωνο).
Τα δημιουργικά παιχνίδια:
Πρόκειται για δραστηριότητες όπου το παιδί χρησιμοποιεί ελεύθερα τη βούλησή του. Τέτοιες είναι η ζωγραφική, με δακτυλομπογιές, ή μαρκαδόρους, τα έργα με πλαστελίνη πυλό και ζυμάρι, το κουκλοθέατρο, το παιχνίδι με την άμμο, οι κατασκευές με άχρηστο υλικό. Μέσα από δραστηριότητες σαν κι αυτές το παιδί αναπαριστά σκηνές της καθημερινής ζωής, ασκεί την προσοχή και συγκέντρωσή του, εκφράζει το συναισθηματικό του κόσμο, και προάγει την έκφραση και την επικοινωνία τού.
Παιχνίδια μνήμης και παρατηρητικότητας:
Το παιδί 3 και 4 χρονών είναι χρονολογικά ώριμο για να ταιριάξει εικόνες και σχήματα, αρκεί να του εξηγήσουμε σαφώς τι πρέπει να κάνει. Βάλτε μπροστά του μια σειρά από 4-5 αντικείμενα, να τα παρατηρήσει για ένα λεπτό. Στη συνέχεια κρύψτε τα όλα ή απομακρύνετε 1-2 αντικείμενα από μπροστά του για να βρει ποιο λείπει. Ή πάλι αλλάξτε τη σειρά των αντικειμένων και ζητήστε του να τα τοποθετήσει όπως ήταν στην αρχή. Εξίσου σημαντική είναι και η άσκησης της ακουστικής μνήμης όπου το παιδί θα πρέπει να θυμηθεί θορύβους και ήχους που ήδη γνωρίζει να διακρίνει φωνές ζώων, ήχος τρένου, κόρνας αυτοκινήτου κλπ.
Παιχνίδια κανόνων:
Τα περισσότερα παιχνίδια βασίζονται σε ένα σύστημα κανόνων τους οποίους τα παιδιά οφείλουν να σεβαστούν προκειμένου να παίξουν. Καλό θα είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να γενικεύσουν υποδεικνύοντάς τους ότι ανάλογους κανόνες ακολουθούμε και στη ζωή: στην οικογένεια, στο σχολείο, στην παρέα, στην κοινωνία.
Αντίληψη:
Πολλά είναι τα παιχνίδια που αναπτύσσουν την παιδική αντιληπτικότητα (οπτική – ακουστική – συναισθηματική), βοηθώντας στην όξυνση της παρατηρητικότητας και την ωρίμανση της λογικής σκέψης. Ωστόσο, μια απλή περιήγηση σ’ ένα βιβλίο με εικόνες ικανές να έλξουν το ενδιαφέρον του παιδιού και μια συζήτηση σχετικά με μια βόλτα με το αυτοκίνητο στη φύση ή μια επίσκεψη σ’ ένα ιστορικό μουσείο μπορούν επίσης να βοηθήσουν το παιδί να διευρύνει τον κόσμο του, αναπτύσσοντας την σκέψη, την κρίση και την λογική του.
Μίμηση:
Στα παιδιά αρέσει να προσποιούνται ότι είναι κάποιο άλλο πρόσωπο ή ζώο εκφράζοντας μέσα απ’ αυτό διάφορα γεγονότα ή καταστάσεις που χαράσσονται έντονα στη μνήμη τους. αναλαμβάνοντας ρόλους ενηλίκων το παιδί κατανοεί καλύτερα τον κόσμο τους, αναπτύσσει πρωτοβουλία, καλλιεργεί τον προφορικό του λόγο και την επικοινωνία και προάγει την κοινωνικότητά του. Τέτοια παιχνίδια μπορούν εύκολα να σχεδιάσουν οι γονείς προκειμένου να ενισχύσούν τον λόγο του παιδιού ή να διευκολύνουν την μύησή του σε νέα γεγονότα και καταστάσεις.
Ομιλία:
Το παιδί χρησιμοποιεί το λόγο στις περισσότερες δραστηριότητες του, είτε εγωκεντρικά, συνοδεύοντας απλώς το παιχνιδάκι του, είτε λειτουργικά προκειμένού να συνεννοηθεί με τους συμπαίκτες του. Αφήστε το να εκφραστεί δίχως να το διακόπτετε ή να το κριτικάρετε και καθοδηγήστε το να επιλέγει με σαφήνεια τις λέξεις και τις φράσεις. Αν δείτε ότι δυσκολεύεται, προτείνετέ του εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης, ενθαρρύνοντάς το να τους χρησιμοποιεί.
Εν ολίγοις, παίξτε άφοβα με το παιδί σας σε κάθε δεδομένη ευκαιρία. Δύσκολα θα βρείτε άλλη περισσότερο ιδανική συνθήκή μάθησης. Μην περιμένουμε ότι το παιδί μας θα αρχίσει να μαθαίνει στο νηπιαγωγείο. Η πρώτη μέρα της ζωής του είναι η πρώτη μέρα της μάθησης.